Κλέψτε εργασίες και γίνετε καθηγητής
“Η λογοκλοπή συνιστά σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα, ιδιαίτερα όταν διαπράττεται από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας” (Κώδικας Ακαδημαϊκής Δεοντολογίας Παν/μίου Θεσσαλίας)
Σύμφωνα με το διεθνή και τον ελληνικό Κώδικα Ακαδημαϊκής Δεοντολογίας, η λογοκλοπή, δηλαδή η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραπτώματα τα οποία μπορεί να διαπράξει κάποιος φοιτητής ή διδάσκων στο Πανεπιστήμιο. Παράλληλα, η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να επιφέρει βαρύτατες χρηματικές ποινές ή ακόμη και φυλάκιση για τον παραβάτη που διώκεται στα ποινικά δικαστήρια.
Τι οριζουν οι σχετικοί κανονισμοί για τη λογοκλοπή;
Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Γενικού Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας των Α.Ε.I. (ΦEK 220, 3.11.2008):
«Πειθαρχικά παραπτώματα για τα μέλη Δ.Ε.Π. ή Ε.Π., Ε.Ε.ΔΙ.Π. ή Ε.ΔΙ.Π., Ε.Τ.Ε.Π. και το λοιπό βοηθητικό και έκτακτο διδακτικό− εκπαιδευτικό προσωπικό των Α.Ε.Ι., καθώς και για τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές ή σπουδαστές και υποψήφιους διδάκτορες συνιστούν η παραβίαση των κείμενων διατάξεων της νομοθεσίας για τα Α.Ε.Ι., η παραβίαση των αποφάσεων των οργάνων του ιδρύματος και η παραβίαση των κανόνων συμπεριφοράς που πρέπει να επιδεικνύουν τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, ώστε να μην διαταράσσεται η δημοκρατική λειτουργία και να μην θίγεται το κύρος του Α.Ε.Ι. και των λειτουργών του. Ειδικότερα, πειθαρχικά παραπτώματα συνιστούν ιδίως: α) Η συνειδητή αποσιώπηση της άμεσης ή έμμεσης συνεισφοράς άλλων προσώπων στο αντικείμενο της επιστημονικής τους έρευνας και διδασκαλίας».
Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 3 του Κώδικα Δεοντολογίας στην Έρευνα του ΑΠΘ
«Οι ερευνητές δεν πρέπει να επαναλαμβάνουν προηγούμενες έρευνες άλλων… Η λογοκλοπή και η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων απαγορεύονται. Οφείλουν επίσης, να ενεργούν με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις επιταγές της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία της πνευματικής νομοθεσίας και των εφευρέσεων κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, (ν. 1733/1987, 1883/1990, 2029/1992, 2128/1993, π.δ. 77/1988, 16/1991, 321/2001, ν 8121 /1993)».
Παρόμοια, το άρθρο 15 ορίζει
«Οι υπεύθυνοι συλλογικής έρευνας δεν πρέπει να οικειοποιούνται ερευνητικά πορίσματα για δική τους ατομική προβολή, ή να εμφανίζουν πορίσματα της έρευνας ως ατομική τους εργασία» και «Ο σεβασμός της ατομικής συμβολής του κάθε ερευνητή και η τήρηση της διαφάνειας και αμοιβαίας ενημέρωσης αποτελούν υποχρέωση όλων των συμμετεχόντων στην έρευνα».
Όπως αναφέρει ο κώδικας δεοντολογίας του Παν/μίου Θεσσαλίας (Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, 89/3.7.09)
«τα πνευματικά δικαιώματα της μεταπτυχιακής εργασίας ανήκουν στον φοιτητή … στην εκ των υστέρων δημοσίευση εργασιών …καθένας πρέπει να αναφέρεται σύμφωνα με την πραγματική του συνεισφορά», «κάθε δημιουργός ή συνδημιουργός έργου δικαιούται να αναφέρεται και να αναγνωρίζεται ως τέτοιος».
Αυτολογοκλοπή
Παρόμοια, η αυτολογοκλοπή
«χρησιμοποιεί μέρος μιας δημοσίευσης σε μια επόμενη δημοσίευση, χωρίς τη χρήση μιας αναφοράς ή μιας παραπομπής σε μια παράφραση μιας προηγούμενης δημοσίευσης. Είναι λανθασμένη για αρκετούς διαφορετικούς λόγους:
1. Ο αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων είναι ένα σημαντικό πιστοποιητικό για τους συγγραφείς στον ακαδημαϊκό κόσμο. Η επανάληψη της ίδιας δημοσίευσης διογκώνει τον αριθμό δημοσιεύσεων, που δίνουν στο λογοκλόπο καλή φήμη την οποία δεν αξίζει.
2. Τα περισσότερα ακαδημαϊκά περιοδικά δέχονται μόνο νέο υλικό για δημοσίευση. Η επανάληψη του προηγουμένως δημοσιευμένου κειμένου είναι μια ψευδής διαστρέβλωση από το συγγραφέα στο συντάκτη του περιοδικού.
3. Η δημοσίευση του ίδιου υλικού περισσότερο από μία φορά σπαταλά το χώρο στα ράφια βιβλιοθηκών και τα χρήματα του προϋπολογισμού βιβλιοθηκών.
4. Επιπλέον, κάποιος που κάνει μια επιμελή αναζήτηση της λογοτεχνίας θα μπορούσε να παραγγέλλει τα αντίγραφα δύο ή τριών «διαφορετικών» ακαδημαϊκών εγγράφων, τα οποία, όταν διαβάζονται προσεκτικά, περιέχουν ουσιαστικά τις ίδιες πληροφορίες, σπαταλώντας κατά συνέπεια δαπάνες για φωτοτυπίες, δαπάνες δανεισμού μεταξύ βιβλιοθηκών, κ.λπ.»[1]
Σύμφωνα με τον κώδικα δεοντολογίας του Παν/μίου Θεσσαλίας, τα μέλη ΔΕΠ
«οφείλουν να αποφεύγουν τη δημοσίευση του ίδιου έργου σε διαφορετικές μορφές είτε σε διαφορετικά έντυπα, χωρίς ή με επουσιώδεις αλλαγές, ώστε τα δημοσιεύματα που προκύπτουν να εμφανίζονται πλασματικά ως πλείονες αυτοτελείς και πρωτότυπες εργασίες του δημοσιεύοντος».
Διεθνείς πρακτικές
Σε αντίστοιχες περιπτώσεις σε πανεπιστήμια του εξωτερικού οι καθηγητές απολύονται. Όχι όμως στη χώρα της διαπλοκής. Σύμφωνα με τον Διεθνή κώδικα επιστημονικής δεοντολογίας (π.χ., COPE 2002) η λογοκλοπή καταγγέλλεται στο Τμήμα του Πανεπιστήμιου του ερευνητή. Η συνήθης τιμωρία είναι παύση του διορισμού στο πανεπιστήμιο. Για παράδειγμα, ο καθ. Yu παρέλειψε να αναφέρει το όνομα ενός συν-συγγραφέα. Ο Yu είχε παραλείψει επίσης να αναφέρει ως συγγραφείς δύο προηγούμενους σπουδαστές στο Πολυτεχνείο της Βιρτζίνια. Ο Yu απομακρύνθηκε για πάντα από το πανεπιστήμιο [Yu V. Peterson, 13 F.3d 1413-1415 (10thCir. 1993), cited in COPE, 2002].
Δυο μέτρα και δυο σταθμά
Οι φοιτητές που υποπίπτουν σε ανάλογα παραπτώματα τιμωρούνται αυστηρά και παραδειγματικά. Το εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι βέβαια, γιατί να μην ισχύει το ίδιο και για τους δασκάλους τους;
Το επόμενο ερώτημα είναι: τι αντιδράσεις μπορεί να προξενήσει η διαφοροποίηση αυτή, όταν οι φοιτητικοί σύλλογοι αντιληφθούν την ευνοϊκή μεταχείριση και την προστασία που απολαμβάνουν κάποιοι καθηγητές τους;
Μια πιθανή εκδοχή είναι ότι θα πολλαπλασιαστούν τα κρούσματα συγγραφής εργασιών για λογαριασμό των φοιτητών από εταιρείες και ιδιώτες που ήδη δραστηριοποιούνται στο χώρο.
Μια δεύτερη ότι οι φοιτητές θα διεκδικήσουν παρόμοια προστασία και διακριτική μεταχείριση, σε περίπτωση που θα κληθούν να απολογηθούν διότι αντέγραψαν εργασίες και πήραν πτυχία πληρώνοντας συγγραφείς φαντάσματα.
Πιθανόν δε, να αντιδράσουν ως είθισται, με πορείες και διαμαρτυρίες - ελπίζουμε βέβαια χωρίς βανδαλισμούς, αν και στην περίπτωση αυτή, η κοινωνική δυσαρέσκεια και η οργή των φοιτητών θα ήταν απόλυτα δικαιολογημένη.
Εσείς δεν θα εξοργιζόσασταν τόσο ώστε να βγείτε για μια ακόμα φορά στους δρόμους εάν μαθαίνατε ότι ενώ για το ίδιο παράπτωμα για το οποίο οι φοιτητές τιμωρούνται με αποβολή και αφαίρεση του πτυχίου τους, κάποιοι καθηγητές επιβραβεύονται και εξελίσσονται στις υψηλότερες βαθμίδες, σε βάρος άλλων, και μάλιστα με την άδεια των διοικητικών αρχών (Προέδρων τμημάτων, Πρυτάνεων, Υπουργών).
Πώς θα αισθάνονταν οι φοιτητές, οι γονείς, ο Ελληνικός λαός εάν μάθαιναν που πάνε τα χρήματα από τον προϋπολογισμό της παιδείας; Πώς θα αισθάνονταν οι φοιτητές όταν μάθαιναν για τις παρατυπίες στην επιλογή διδακτικού προσωπικού, ότι δεν τους διδάσκουν οι καλύτεροι αλλά οι επιτήδειοι στις συναλλαγές;
Την ίδια στιγμή, άλλοι απόφοιτοι, υπότροφοι εξαιρετικών σχολών του εξωτερικού επιστρέφουν για να προσφέρουν τις γνώσεις που απέκτησαν στον τόπο τους, αλλά αποκλείονται από τα εν λόγω τμήματα για να πάρουν τη θέση τους εσωτερικοί υποψήφιοι και αναγκάζονται να υποαπασχολούνται ή ξενιτεύονται και πάλι. Την ταπείνωση και την επαγγελματική και ηθική απαξίωση που βιώνουν, συχνά συνοδεύουν εξοστρακισμός και κατηγορίες για συκοφαντία από το ακαδημαϊκό κατεστημένο.
Η κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια και η απογοήτευση φοιτητών και γονιών οφείλεται σε ανάλογα περιστατικά, τα οποία όλο και πιο συχνά σήμερα βρίσκουν το φως της δημοσιότητας σε εφημερίδες και ιστοσελίδες. Η δημοσιότητα είναι ένα σημαντικό βήμα.
Το σίγουρο όμως είναι ότι όσο οι σκανδαλολογικές προαγωγές καθηγητών, οι ύποπτες συναλλαγές και η διαφθορά στο χώρο της Παιδείας συνεχίζεται υπό την ανοχή των αρχών και όσο παρόμοια γεγονότα μένουν ατιμώρητα, τόσο θα συνεχίζεται και η απαξίωση και παρακμή των Πανεπιστημίων. Μήπως δεν είναι τυχαίο ότι κανένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν κατατάχθηκε ανάμεσα στα 100 καλύτερα του κόσμου;
[1] http://www.rbs2.com/plag.htmΝοanchor333346, επίσκεψη ιστοσελίδας στις 12.01.05
Σύμφωνα με το διεθνή και τον ελληνικό Κώδικα Ακαδημαϊκής Δεοντολογίας, η λογοκλοπή, δηλαδή η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραπτώματα τα οποία μπορεί να διαπράξει κάποιος φοιτητής ή διδάσκων στο Πανεπιστήμιο. Παράλληλα, η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να επιφέρει βαρύτατες χρηματικές ποινές ή ακόμη και φυλάκιση για τον παραβάτη που διώκεται στα ποινικά δικαστήρια.
Τι οριζουν οι σχετικοί κανονισμοί για τη λογοκλοπή;
Σύμφωνα με το άρθρο 23 του Γενικού Εσωτερικού Κανονισμού Λειτουργίας των Α.Ε.I. (ΦEK 220, 3.11.2008):
«Πειθαρχικά παραπτώματα για τα μέλη Δ.Ε.Π. ή Ε.Π., Ε.Ε.ΔΙ.Π. ή Ε.ΔΙ.Π., Ε.Τ.Ε.Π. και το λοιπό βοηθητικό και έκτακτο διδακτικό− εκπαιδευτικό προσωπικό των Α.Ε.Ι., καθώς και για τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές ή σπουδαστές και υποψήφιους διδάκτορες συνιστούν η παραβίαση των κείμενων διατάξεων της νομοθεσίας για τα Α.Ε.Ι., η παραβίαση των αποφάσεων των οργάνων του ιδρύματος και η παραβίαση των κανόνων συμπεριφοράς που πρέπει να επιδεικνύουν τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, ώστε να μην διαταράσσεται η δημοκρατική λειτουργία και να μην θίγεται το κύρος του Α.Ε.Ι. και των λειτουργών του. Ειδικότερα, πειθαρχικά παραπτώματα συνιστούν ιδίως: α) Η συνειδητή αποσιώπηση της άμεσης ή έμμεσης συνεισφοράς άλλων προσώπων στο αντικείμενο της επιστημονικής τους έρευνας και διδασκαλίας».
Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ. 3 του Κώδικα Δεοντολογίας στην Έρευνα του ΑΠΘ
«Οι ερευνητές δεν πρέπει να επαναλαμβάνουν προηγούμενες έρευνες άλλων… Η λογοκλοπή και η ιδιοποίηση ξένων επιτευγμάτων απαγορεύονται. Οφείλουν επίσης, να ενεργούν με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις επιταγές της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία της πνευματικής νομοθεσίας και των εφευρέσεων κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, (ν. 1733/1987, 1883/1990, 2029/1992, 2128/1993, π.δ. 77/1988, 16/1991, 321/2001, ν 8121 /1993)».
Παρόμοια, το άρθρο 15 ορίζει
«Οι υπεύθυνοι συλλογικής έρευνας δεν πρέπει να οικειοποιούνται ερευνητικά πορίσματα για δική τους ατομική προβολή, ή να εμφανίζουν πορίσματα της έρευνας ως ατομική τους εργασία» και «Ο σεβασμός της ατομικής συμβολής του κάθε ερευνητή και η τήρηση της διαφάνειας και αμοιβαίας ενημέρωσης αποτελούν υποχρέωση όλων των συμμετεχόντων στην έρευνα».
Όπως αναφέρει ο κώδικας δεοντολογίας του Παν/μίου Θεσσαλίας (Σύγκλητος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, 89/3.7.09)
«τα πνευματικά δικαιώματα της μεταπτυχιακής εργασίας ανήκουν στον φοιτητή … στην εκ των υστέρων δημοσίευση εργασιών …καθένας πρέπει να αναφέρεται σύμφωνα με την πραγματική του συνεισφορά», «κάθε δημιουργός ή συνδημιουργός έργου δικαιούται να αναφέρεται και να αναγνωρίζεται ως τέτοιος».
Αυτολογοκλοπή
Παρόμοια, η αυτολογοκλοπή
«χρησιμοποιεί μέρος μιας δημοσίευσης σε μια επόμενη δημοσίευση, χωρίς τη χρήση μιας αναφοράς ή μιας παραπομπής σε μια παράφραση μιας προηγούμενης δημοσίευσης. Είναι λανθασμένη για αρκετούς διαφορετικούς λόγους:
1. Ο αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων είναι ένα σημαντικό πιστοποιητικό για τους συγγραφείς στον ακαδημαϊκό κόσμο. Η επανάληψη της ίδιας δημοσίευσης διογκώνει τον αριθμό δημοσιεύσεων, που δίνουν στο λογοκλόπο καλή φήμη την οποία δεν αξίζει.
2. Τα περισσότερα ακαδημαϊκά περιοδικά δέχονται μόνο νέο υλικό για δημοσίευση. Η επανάληψη του προηγουμένως δημοσιευμένου κειμένου είναι μια ψευδής διαστρέβλωση από το συγγραφέα στο συντάκτη του περιοδικού.
3. Η δημοσίευση του ίδιου υλικού περισσότερο από μία φορά σπαταλά το χώρο στα ράφια βιβλιοθηκών και τα χρήματα του προϋπολογισμού βιβλιοθηκών.
4. Επιπλέον, κάποιος που κάνει μια επιμελή αναζήτηση της λογοτεχνίας θα μπορούσε να παραγγέλλει τα αντίγραφα δύο ή τριών «διαφορετικών» ακαδημαϊκών εγγράφων, τα οποία, όταν διαβάζονται προσεκτικά, περιέχουν ουσιαστικά τις ίδιες πληροφορίες, σπαταλώντας κατά συνέπεια δαπάνες για φωτοτυπίες, δαπάνες δανεισμού μεταξύ βιβλιοθηκών, κ.λπ.»[1]
Σύμφωνα με τον κώδικα δεοντολογίας του Παν/μίου Θεσσαλίας, τα μέλη ΔΕΠ
«οφείλουν να αποφεύγουν τη δημοσίευση του ίδιου έργου σε διαφορετικές μορφές είτε σε διαφορετικά έντυπα, χωρίς ή με επουσιώδεις αλλαγές, ώστε τα δημοσιεύματα που προκύπτουν να εμφανίζονται πλασματικά ως πλείονες αυτοτελείς και πρωτότυπες εργασίες του δημοσιεύοντος».
Διεθνείς πρακτικές
Σε αντίστοιχες περιπτώσεις σε πανεπιστήμια του εξωτερικού οι καθηγητές απολύονται. Όχι όμως στη χώρα της διαπλοκής. Σύμφωνα με τον Διεθνή κώδικα επιστημονικής δεοντολογίας (π.χ., COPE 2002) η λογοκλοπή καταγγέλλεται στο Τμήμα του Πανεπιστήμιου του ερευνητή. Η συνήθης τιμωρία είναι παύση του διορισμού στο πανεπιστήμιο. Για παράδειγμα, ο καθ. Yu παρέλειψε να αναφέρει το όνομα ενός συν-συγγραφέα. Ο Yu είχε παραλείψει επίσης να αναφέρει ως συγγραφείς δύο προηγούμενους σπουδαστές στο Πολυτεχνείο της Βιρτζίνια. Ο Yu απομακρύνθηκε για πάντα από το πανεπιστήμιο [Yu V. Peterson, 13 F.3d 1413-1415 (10thCir. 1993), cited in COPE, 2002].
Δυο μέτρα και δυο σταθμά
Οι φοιτητές που υποπίπτουν σε ανάλογα παραπτώματα τιμωρούνται αυστηρά και παραδειγματικά. Το εύλογο ερώτημα που τίθεται είναι βέβαια, γιατί να μην ισχύει το ίδιο και για τους δασκάλους τους;
Το επόμενο ερώτημα είναι: τι αντιδράσεις μπορεί να προξενήσει η διαφοροποίηση αυτή, όταν οι φοιτητικοί σύλλογοι αντιληφθούν την ευνοϊκή μεταχείριση και την προστασία που απολαμβάνουν κάποιοι καθηγητές τους;
Μια πιθανή εκδοχή είναι ότι θα πολλαπλασιαστούν τα κρούσματα συγγραφής εργασιών για λογαριασμό των φοιτητών από εταιρείες και ιδιώτες που ήδη δραστηριοποιούνται στο χώρο.
Μια δεύτερη ότι οι φοιτητές θα διεκδικήσουν παρόμοια προστασία και διακριτική μεταχείριση, σε περίπτωση που θα κληθούν να απολογηθούν διότι αντέγραψαν εργασίες και πήραν πτυχία πληρώνοντας συγγραφείς φαντάσματα.
Πιθανόν δε, να αντιδράσουν ως είθισται, με πορείες και διαμαρτυρίες - ελπίζουμε βέβαια χωρίς βανδαλισμούς, αν και στην περίπτωση αυτή, η κοινωνική δυσαρέσκεια και η οργή των φοιτητών θα ήταν απόλυτα δικαιολογημένη.
Εσείς δεν θα εξοργιζόσασταν τόσο ώστε να βγείτε για μια ακόμα φορά στους δρόμους εάν μαθαίνατε ότι ενώ για το ίδιο παράπτωμα για το οποίο οι φοιτητές τιμωρούνται με αποβολή και αφαίρεση του πτυχίου τους, κάποιοι καθηγητές επιβραβεύονται και εξελίσσονται στις υψηλότερες βαθμίδες, σε βάρος άλλων, και μάλιστα με την άδεια των διοικητικών αρχών (Προέδρων τμημάτων, Πρυτάνεων, Υπουργών).
Πώς θα αισθάνονταν οι φοιτητές, οι γονείς, ο Ελληνικός λαός εάν μάθαιναν που πάνε τα χρήματα από τον προϋπολογισμό της παιδείας; Πώς θα αισθάνονταν οι φοιτητές όταν μάθαιναν για τις παρατυπίες στην επιλογή διδακτικού προσωπικού, ότι δεν τους διδάσκουν οι καλύτεροι αλλά οι επιτήδειοι στις συναλλαγές;
Την ίδια στιγμή, άλλοι απόφοιτοι, υπότροφοι εξαιρετικών σχολών του εξωτερικού επιστρέφουν για να προσφέρουν τις γνώσεις που απέκτησαν στον τόπο τους, αλλά αποκλείονται από τα εν λόγω τμήματα για να πάρουν τη θέση τους εσωτερικοί υποψήφιοι και αναγκάζονται να υποαπασχολούνται ή ξενιτεύονται και πάλι. Την ταπείνωση και την επαγγελματική και ηθική απαξίωση που βιώνουν, συχνά συνοδεύουν εξοστρακισμός και κατηγορίες για συκοφαντία από το ακαδημαϊκό κατεστημένο.
Η κατάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια και η απογοήτευση φοιτητών και γονιών οφείλεται σε ανάλογα περιστατικά, τα οποία όλο και πιο συχνά σήμερα βρίσκουν το φως της δημοσιότητας σε εφημερίδες και ιστοσελίδες. Η δημοσιότητα είναι ένα σημαντικό βήμα.
Το σίγουρο όμως είναι ότι όσο οι σκανδαλολογικές προαγωγές καθηγητών, οι ύποπτες συναλλαγές και η διαφθορά στο χώρο της Παιδείας συνεχίζεται υπό την ανοχή των αρχών και όσο παρόμοια γεγονότα μένουν ατιμώρητα, τόσο θα συνεχίζεται και η απαξίωση και παρακμή των Πανεπιστημίων. Μήπως δεν είναι τυχαίο ότι κανένα ελληνικό πανεπιστήμιο δεν κατατάχθηκε ανάμεσα στα 100 καλύτερα του κόσμου;
[1] http://www.rbs2.com/plag.htmΝοanchor333346, επίσκεψη ιστοσελίδας στις 12.01.05